Klauzule waloryzacyjne w umowie ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci.

Powyższą tezę przyjął w wyroku z dnia 13 maja 2005 r. Sąd Najwyższy w sprawie I CK 690/04. Stwierdził także, że przez "ustalenie świadczenia pieniężnego" (art. 358 (1) § 3 k.c.) należy rozumieć zarówno samo określenie świadczenia (zindywidualizowanie co do charakteru i wysokości), jak i oznaczenie go (co do wysokości) po zastosowaniu waloryzacji, przewidzianej w odpowiedniej, umownej klauzuli waloryzacyjnej. Oznacza to zapewnienie każdej ze stron, oczekującej świadczenia pieniężnego partnera, odpowiedniej ochrony prawnej w zakresie przewidzianym w tym przepisie, niezależnie od próby określenia takiej ochrony przez same strony w chwili kreacji stosunku obligacyjnego.
Sad przyjął, że waloryzację sądową należałoby wykluczyć wówczas, gdyby waloryzacja przewidziana w umowie prowadziła do rezultatu podobnego jak waloryzacja sądowa lub rezultatu korzystniejszego dla strony domagającej się zwaloryzowania świadczenia pieniężnego.
Podniósł także, że klauzula waloryzacyjna nie określa bowiem bezpośrednio świadczenia głównego (np. świadczenia ubezpieczeniowego), ale wprowadza umowny reżim jego podwyższania. Cel przepisu art. 385 (1) k.c. nie pozwala na ograniczanie ochrony partnera umowy w wyniku szerokiej interpretacji formuły "postanowień określających główne świadczenia stron". Prawna nieskuteczność klauzuli waloryzacyjnej pozwalałaby domagać się jednej przez jedną ze stron waloryzacji sądowej, na podstawie art. 358 (1) § 3 k.c.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sad Najwyższy wskazał, że jednolita praktyka sądów, ukształtowana uchwałą składu siedmiu sędziów z dnia 10 kwietnia 1992 r., sygn. akt III CZP 126/91 (OSNCP 1992, poz. 121) oraz dalszymi orzeczeniami, przyjmuje dopuszczalność zmiany wysokości nominalnej sumy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci na podstawie art. 358(1) § 3 k.c.
Wątpliwości wywołuje natomiast stosowanie wskaźników waloryzacji, a nawet jej dopuszczalność, gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną (art. 358 (1) § 2 k.c.). W tej kwestii stanowisko orzecznictwa nie jest jednolite.
W niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy dopuścił możliwość waloryzacji sądowej również w przypadku istnienia umownej klauzuli waloryzacyjnej. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawiają następujące racje prawne:
Po pierwsze, możliwości waloryzowania świadczenia pieniężnego, objętego waloryzacją umowną nie wyklucza literalna wykładnia art. 358 (1) § 3 k.c. Zgodnie z tym przepisem, sąd może zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby było ono ustalone w orzeczeniu lub umowie. Ogólne ujęcie omawianego przepisu prowadzi do wniosku, że przez "ustalenie świadczenia pieniężnego" należy rozumieć zarówno samo określenie świadczenia (zindywidualizowanie, co do charakteru i wysokości), jak i oznaczenie go (co do wysokości) po zastosowaniu waloryzacji, przewidzianej w odpowiedniej, umownej klauzuli waloryzacyjnej. Oznacza to zapewnienie każdej ze stron, oczekującej świadczenia pieniężnego partnera, odpowiedniej ochrony prawnej w zakresie przewidzianym w tym przepisie, niezależnie od próby określenia takiej ochrony przez same strony w chwili kreacji stosunku obligacyjnego.
Po drugie, określenie przesłanek i mechanizmu prawnego waloryzacji umownej świadczenia pieniężnego należy do stron zamieszczających w umowie odpowiednią klauzulę waloryzacyjną. Przesłanki takiej waloryzacji mogą zatem okazać się inne niż przesłanki waloryzacji sądowej przewidziane w art. 358 (1) § 3 k.c.
Po trzecie, nie można generalnie założyć, że dokonana waloryzacja umowna mogłaby prowadzić zawsze do rezultatu (w postaci określenia definitywnego rozmiaru świadczenia pieniężnego), jaki miałaby zapewnić waloryzacja sądowa. Waloryzację sądową należałoby wykluczyć wówczas, gdyby waloryzacja przewidziana w umowie prowadziła do rezultatu podobnego jak waloryzacja sądowa lub rezultatu korzystniejszego dla strony domagającej się zwaloryzowania świadczenia pieniężnego.
Po czwarte, nietrafna jest sugestia, że wykładnia systemowa mogłaby prowadzić do wniosku o założonym jakoby przez ustawodawcę priorytecie waloryzacji umownej nad sądową. Oparciem dla takiej, ewentualnej, argumentacji mogłoby być twierdzenie, że ingerencja sądu w treść umowy mogłaby nastąpić z racji ochrony interesu jednej ze stron tylko wówczas, gdyby strony same w umowie nie przewidziały takiej ochrony.
Po piąte, zawarte w umowie klauzule waloryzacyjne - jak każde inne postanowienia umowy - mogą zostać poddane odpowiedniej weryfikacji z punktu widzenia ich rzetelności kontraktowej (art. 385 (1) -385 (3) k.c.). In concreto mogłoby się zatem okazać, że klauzulę umowną, przewidującą zasady waloryzacji umownej, można by zatem uznać za klauzulę niedozwoloną (abuzywną) i w związku z tym w ogóle niewiążącą partnera umowy (art. 385 (1) § 2 k.c.). Należałoby bowiem przyjąć, że umowna klauzula waloryzacyjna nie jest objęta wyłączeniem zawartym w art. 385 (1) § 1 zd. II (skuteczność klauzul umownych "określających główne świadczenia stron", sformułowanych w sposób jednoznaczny). Klauzula waloryzacyjna nie określa bowiem bezpośrednio świadczenia głównego (np. świadczenia ubezpieczeniowego), ale wprowadza umowny reżim jego podwyższania. Cel przepisu art. 385 (1)k.c. nie pozwala na ograniczanie ochrony partnera umowy w wyniku szerokiej interpretacji formuły "postanowień określających główne świadczenia stron". Prawna nieskuteczność klauzuli waloryzacyjnej pozwalałaby domagać się jednej przez jedną ze stron waloryzacji sądowej na podstawie art. 358 (1) § 3 k.c.
Adwokat Jędrzej Miniecki
KANCELARIA ADWOKACKA
ul. Śródmiejska 22/2
62-800 Kalisz
Tel 62/502-92-55
www.adwokatminiecki.pl