Chcesz pomóc? Zapytaj. Savoir- vivre wobec osób niepełnosprawnych

Osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi

Fot. Freepik 

1) Zapytaj, zanim pomożesz.

To, że ktoś zmaga się niepełnosprawnością, nie świadczy o tym, że zawsze i we wszystkim potrzebuje pomocy. Każdy niepełnosprawny chce być traktowany jak niezależny człowiek. Jeśli otoczenie, w jakim się dana osoba znajduje, jest do niej dobrze dostosowane, możesz mieć pewność, że poradzi sobie świetnie sama bez niczyjej pomocy. Zastanawiasz się, czy pomóc? Po prostu zapytaj, a na pewno otrzymasz odpowiedź.

2) Takt to podstawa w inicjowaniu kontaktu fizycznego.

Nie chwytaj za ręce osoby z niepełnosprawnością. Dla niektórych niepełnosprawnych podpieranie się rękami jest jedynym sposobem na utrzymanie równowagi. Dlatego, nawet jeśli chcesz udzielić pomocy, nie powinieneś/aś tego robić, jeśli najpierw nie porozmawiasz z daną osobą. W przeciwnym razie możesz bardziej zaszkodzić niż pomóc, zaburzając jej równowagę. Dotykanie wózka, laski, skutera osoby ON czy, co gorsza, klepanie jej po głowie tak jak małe dziecko, nie służy utrzymaniu poprawnych relacji z żadną osobą z niepełnosprawnością.

3) Najpierw pomyśl, potem mów.

W bezpośredniej rozmowie zawsze zwracaj się do osoby z niepełnosprawnością, a nie do jej asystenta czy towarzysza lub tłumacza języka migowego. Pod żadnym pozorem nie używaj w rozmowie z nią takich określeń jak kaleka czy inwalida. Słowa te, w odniesieniu do osoby z niepełnosprawnością, są nacechowane bardzo pejoratywnie i mogą ją urazić.

Szanuj prawo do prywatności. Wypytywanie osoby z jakąkolwiek dysfunkcją o jej przypadłość, może sprawić, że poczuje się jakby patrzono na nią wyłącznie przez pryzmat jej niepełnosprawności że nie jest traktowana jak pełnoprawny człowiek.

4) Nigdy nie podejmuj decyzji za osobę z niepełnosprawnością.

Jak wiadomo, nikt nie lubi być pozbawiony elementarnych praw człowieka. Jednym z nich jest właśnie prawo do podejmowania samodzielnych decyzji. Nie angażuj więc nikogo w żadne czynności, jeśli wcześniej nie upewnisz się, czy dana osoba się na to zgadza.

5) Planujesz jakieś wydarzenie czy organizujesz imprezę?

Pamiętaj, by nie wykluczać z nich osób z niepełnosprawnością. Nie można z góry zakładać, że dana osoba sobie nie poradzi.

6) Nie wykluczaj, formułując założenia na postawie wyłącznie swojej subiektywnej oceny.

Może się okazać, że wykluczanie osób z niepełnosprawnością z działania  na podstawie założenia o tym, że mają ograniczenia,  doprowadza do nieposzanowania ich praw.

7) Pamiętaj, że każda osoba niepełnosprawna ma inny sposób, w jaki się porusza.

Osoby poruszające się na wózku czy o lasce lub kulach (niepełnosprawność ruchowa) mogą mieć różne stopnie niepełnosprawności, a co za tym idzie, dysponują różnymi możliwościami w zakresie ruchu. Niektórzy poruszają się za pomocą ramion czy dłoni, z kolei inni mogą wstać z łóżka i przejść samodzielnie krótki dystans.

8) Wypowiadaj się o osobie z niepełnosprawnością w sposób stosowny.

Co ważne, odnosząc się do osoby z niepełnosprawnością lub mówiąc o niej, nie zapominaj o tym, by stawiać tę osobę na pierwszym miejscu. Tak więc zamiast „przykuty do wózka inwalidzkiego” użyj określenia „osoba korzystająca z wózka inwalidzkiego”.

8) Szanuj przestrzeń osobistą każdej osoby niepełnosprawnej.

Osoba z niepełnosprawnością ma prawo, jak każdy z nas, do własnej przestrzeni osobistej i nie wolno wykorzystywać jej do własnych celów. Wózek, którym się porusza, nie pełni innych funkcji, takich jak funkcje wieszaka czy stolika, nie jest też rowerem. Nie mniej istotny jest tutaj fakt, że poruszanie się na wózku to dla osoby z dysfunkcją ruchu nie przyjemność, a konieczność.

9) Nie nachylaj się przesadnie nad osobą na wózku.

Nachylanie się nad osobą poruszającą się na wózku w przesadny sposób niestety nie jest zbyt dobrym pomysłem, jeśli zależy nam na dobrej komunikacji z ON. Witając się czy rozmawiając z nią, zachowuj się w taki sam sposób, jakbyś rozmawiał/a z pełnosprawną osobą. Jeżeli planujesz dłuższe spotkanie czy dyskusję, usiądź tak, aby twoja twarz znajdowała się na wysokości twarzy rozmówcy.

Pamiętaj też o tym, by nie stać  bezpośrednio nad głową osoby poruszającej się na wózku, aby nie musiała zadzierać i unosić głowy, bo to może spowodować, że czuje się ona niekomfortowo. 

10) Upewnij się, jak możesz pomóc wózkowiczowi.

Koniecznie najpierw zapytaj osobę poruszającą się na wózku, czy życzy sobie, aby pomóc jej go pchać czy też wnieść po schodach. Natomiast zanim dotkniesz wózka, zapytaj, jak to zrobić poprawnie, by przypadkiem go nie uszkodzić.

Osoby niewidome i słabowidzące

Zdj. ilustracyjne

1) Osoba niewidoma nie zawsze jest w stanie rozpoznać rozmówcę po głosie, dlatego w trakcie powitania przedstaw się i dotknij ją w ramię.

2) Przed  nawiązaniem kontaktu fizycznego z osobą niewidomą, powiedz jej, kim jesteś i co chcesz zrobić, i chwyć ją pod rękę.

3) Jeśli masz zamiar się oddalić, możesz bez problemu powiedzieć o tym osobie niewidomej, używając takich zwrotów jak: „do widzenia”, „spójrz”, „do zobaczenia”, bez obawy, że dana osoba poczuje się tym urażona.

4) W ramach pomocy osobie niewidomej ostrzegaj ją przed przeszkodą w sposób konkretny i rzeczowy, by wiedziała, czy ma się zatrzymać, pochylić lub cofnąć. Przy wskazywaniu drogi natomiast opisuj przede wszystkim odległości i kierunki, zrezygnuj ze szczegółowych opisów. Poprawny komunikat to np. "za 10 kroków będzie sklep i przed wejściem pojawi się stopień, zatrzymaj się".

5) Proponując pomoc osobie niewidomej, podejdź, podaj swoje ramię, a następnie idź pół kroku przed nią.

6) Idąc z osobą niewidomą z psem przewodnikiem pamiętaj, by iść po przeciwnej stronie człowieka niż jego pies. Przewodzący pies ma bardzo odpowiedzialne zadanie, w tym wypadku nie wolno dotykać ani jego, ani jego opiekuna. Można to zrobić jedynie wtedy, jeśli akurat odpoczywają i wyrażają na to zgodę.

7) Osobę niewidomą lub słabowidzącą, prócz towarzystwa psa przewodnika, poznasz również po tym, że korzysta z białej laski. Może posiadać także na przedramieniu żółtą opaskę z trzema czarnymi okrągłymi punktami w postaci trójkąta lub identyczną plakietkę wpiętą w innym widocznym miejscu na ubraniu.

8) Pies przewodnik, który idzie z osobą niewidomą, jest w trakcie pracy, więc nie można go rozpraszać np. cmokaniem, głaskaniem czy nawoływaniem.

Osoby głuche, słabosłyszące

Fot. Freepik

1) Podstawą w porozumiewaniu się językiem migowym jest kontakt wzrokowy. Krzyczenie w stronę osoby głuchej nie pomoże. Lepiej po prostu:

• pomachać ręką w kierunku osoby głuchej ruchem pionowym dłoni (ruch nadgarstka góra-dół), czyli trochę inaczej niż przy pożegnaniu.
• poklepać  – jeśli osoba głucha stoi odwrócona do ciebie plecami lub bokiem, a chcesz nawiązać z nią kontakt, możesz to zrobić poprzez lekkie poklepanie jej w okolicy ramienia. Co ważne nie wolno natomiast klepnąć w inne miejsce ciała niż obszar rąk lub ramion rozmówcy np. w okolice karku, pleców, głowy, nóg, bo jest to niestosowne.

2) Jeśli zobaczysz, jak dwie osoby z dysfunkcją słuchu migają, nie przechodź pomiędzy nimi, bo spowoduje to chwilowe zerwanie kontaktu wzrokowego, czyli przerwanie komunikacji.

3) Jeśli korzystasz z usług tłumacza, staraj się utrzymać kontakt wzrokowy z rozmówcą (osobą głuchą), a nie tylko i wyłącznie z tłumaczem. Bez kontaktu wzrokowego nie ma komunikacji w języku migowym.

4) Zaczynając rozmowę z osobą niesłyszącą lub słabosłyszącą upewnij się, jak woli się komunikować (czy przez czytanie z ruchu warg czy pisemnie). Aby twój przekaz był dla niej zrozumiały, musisz być jak najbardziej widoczny/a i dokładny/a.

5) Nigdy nie dokonuj wyborów za osoby niesłyszące, staraj się zadbać o pomoc w ich komunikacji z otoczeniem, włączaj je w proces podejmowania decyzji, a jeśli w dyskusji bierze udział więcej osób i nie wszystkie wypowiedzi stają się zrozumiałe, streść osobie niesłyszącej przedmiot spotkania tak, aby nie czuła się odizolowana.

Osoby  z niepełnosprawnością intelektualną

Zdjęcie ilustracyjne 

1) Możliwe, że osoba z niepełnosprawnością intelektualną będzie wolniej przyswajać nowe wiadomości i mieć trudności z wykorzystaniem swojej wiedzy i umiejętności, ale chce być traktowana jak niezależny człowiek. W znajomym otoczeniu może radzić sobie bardzo dobrze, bo działa według stałego, znanego sobie sposobu. W obcym otoczeniu natomiast np. w budynku, na ulicy, której nie zna, pośród nieznanych jej ludzi, może mieć uczucie zagubienia lub przestraszenia.

2) Przed udzieleniem jej pomocy zapytaj, czy chciałaby ją otrzymać. Jeśli współpracujesz lub stałe przebywasz  z osobą z niepełnosprawnością intelektualną, pamiętaj, że potrzebuje ona więcej czasu na dostosowanie się do nowego środowiska i porządku oraz na oswojenie się z nowo poznanymi ludźmi.

3) Pytania osobiste można zadawać tylko wtedy, jeśli najpierw poznasz osobę z niepełnosprawnością intelektualną. Na początku znajomości nie zadawaj jej pytań osobistych, szczególnie dotyczących jej niepełnosprawności. Jeśli będziesz zbyt dociekliwie i natarczywie dopytywać o jej przypadłość, może poczuć się osaczona, zamknie się w sobie i wycofa.

4) Z osobą dorosłą zmagającą się z niepełnosprawnością intelektualną nie rozmawiaj w sposób dziecinny ani też nie traktuj jej pobłażliwie. Używaj zdań pojedynczych,  prostych i krótkich słów oraz pytań, na które można udzielić odpowiedzi jednym lub kilkoma słowami albo skinieniem głowy.

5) Staraj się dostosować  tempo swoich wypowiedzi i słownictwo  do indywidualnych potrzeb swojego rozmówcy z niepełnosprawnością intelektualną. Jeśli chcesz porozmawiać, możesz też zobrazować swoją wypowiedź odręcznym rysunkiem czy ilustracją, co może być bardzo pomocne w komunikacji.

Osoby z niepełnosprawnością w postaci zaburzeń psychicznych

Fot. Freepik

1) Osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne mają problemy z emocjami, postrzeganiem, myśleniem, pamięcią czy motywacją. Ich zaburzenia mogą zakłócać im zdolność odczuwania, myślenia lub współżycia z innymi.

2) Większość osób z zaburzeniami psychicznymi nie jest agresywnych.  W związku z tym, że zaburzenia te mają charakter ukryty, może zdarzyć się, że nie będziesz w stanie się  zorientować, że dana osoba ma problemy związane ze stanem umysłowym.

3) Nie utożsamiaj osób które mają rozpoznanie  psychiatryczne z ludźmi z obniżoną normą intelektualną. To może powodować błędny sposób komunikacji. By utrzymać dobry kontakt ważne są tutaj wyrozumiałość, wstrzymanie się od krytyki i brak ponaglania. Kluczowe są również bycie otwartym  na drugiego człowieka, chęć zrozumienia jego problemu i zaakceptowanie go jako osoby.

4) Osoby z zaburzeniami psychicznymi mają różne osobowości i różne sposoby radzenia sobie ze swoją niepełnosprawnością. Jedni mogą mieć trudności z rozumieniem znaków społecznych, podczas gdy drudzy mogą cierpieć na nadwrażliwość.

5) Traktuj każdą osobę jak indywidualnego człowieka. Zapytaj, co sprawia, że czuje się swobodnie i w jak największym zakresie szanuj jej potrzeby.

6) Pamiętaj także o tym, by niezależnie od sytuacji zachować cierpliwość, wyrozumiałość i traktować takie osoby z szacunkiem.

7) W sytuacji kryzysowej zachowaj spokój i udziel wsparcia w taki sam sposób, jak w przypadku każdej innej napotkanej osoby. Zapytaj, w jaki sposób możesz pomóc, a jeżeli wymaga tego sytuacja, zapytaj, czy dana osoba ma przy sobie lekarstwa, które powinna wziąć.

8)  Możliwe jest to, że osoby z zaburzeniami psychicznymi mogą mieć problemy z wykonywaniem codziennych czynności. Często mają też trudności w nawiązywaniu relacji, a sposób, w jaki się zachowują z początku, jeśli jeszcze nie poznamy bliżej danej osoby, może wydawać się dziwny.

Osoby z niepełnosprawnościami, mimo codziennych wyzwań, chcą być traktowane z szacunkiem i jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa. Podstawa w kontakcie z nimi to pytanie o zgodę przed udzieleniem pomocy, unikanie infantylizacji i pejoratywnych określeń, szanowanie przestrzeni osobistej oraz unikanie podejmowania decyzji za te osoby. Przestrzeganie tych zasad umożliwi budowanie lepszych relacji w codziennym życiu.

Przeczytaj także nasz wcześniejszy artykuł:

Gdy życie toczy się kołem, czyli Kulturalni Niepełnosprawni w Kaliszu