Dziedziczenie ustawowe.

Obecnie obowiązujące prawo spadkowe zawarte jest w KSIĘDZE CZWRTEJ Kodeksu cywilnego, który wszedł w życie w dniu 1 stycznia 1965r. Ostatni kształt prawu spadkowemu został nadany ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 24 marca 2003 r.) oraz najnowsza nowelą zawartą w ustawie z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U.09.79.662).
Księgę czwartą Kodeksu cywilnego rozpoczyna art. 922 k.c., który stanowi, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów tej księgi, czyli na jego spadkobierców. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, jest to chwila śmierci spadkodawcy. Powołanie do spadku wynika z ustawy t.j. z przepisów dotyczących dziedziczenia ustawowego lub na podstawie testamentu. Dziedziczenie ustawowe następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał żadnego spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
W pierwszej kolejności powołane z ustawy do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych, a jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Zgodnie z art. 935 § 3 Kodeksu cywilnego, w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Wprowadzona do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego instytucja separacji również nie pozostała bez wpływu na prawo spadkowe. Wyłączony został od dziedziczenia ustawowego małżonek spadkodawcy pozostający z nim w separacji. Także wyłączony od dziedziczenia jest małżonek jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. To ostatnie wyłączenie następuje na mocy orzeczenia sądu, a nie przez sam fakt złożenia pozwu z żądaniem orzeczenia rozwodu czy separacji przez spadkodawcę za życia.
Ustawodawca regulując sprawy dziedziczenia ustawowego nie pozostał obojętny na potrzeby dziadków spadkodawcy znajdujących się w niedostatku i nie mogących otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny. Mogą oni żądać od spadkobiercy nieobciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.
W ten sposób, bardzo skrótowo zostały przedstawione wybrane, najważniejsze zagadnienia dotyczące dziedziczenia ustawowego uregulowane w kodeksie cywilnym.
Jędrzej Miniecki – adwokat
KANCELARIA ADWOKACKA
62-800 Kalisz, ul. Śródmiejska 22/2
Tel. 62 502-92-55
www.adwokatminiecki.pl