Kultura
Tu Chopin tańczył mazura. Maciej Błachowicz o kaliskim pałacu Sobolewów
2025-05-08 12:00:00
Maciej Błachowicz
Niegdyś był ozdobą Głównego Rynku w Kaliszu, przez lata gościł ważne osobistości ze świata kultury i polityki. Dzieje pałacu Sobolewów – od romantycznych uniesień, przez wojenne zniszczenie, aż po kryminalny epilog historii rodzinnej – przybliża Maciej Błachowicz.

O pałacu Sobolewów
Jednym z ładniejszych budynków zniszczonych w 1914 r. był znajdujący się na rogu Głównego Rynku i ulicy Warszawskiej (obecnie Zamkowej) pałac Sobolewów. Wcześniej stał w tym miejscu dom prezydenta Kalisza i marszałka szlachty Leona Nieszkowskiego (1778-1835) oraz jego żony Krystyny z Hoffmanów (1790-1866).
7 listopada 1829 roku w budynku tym odbył się bal, w którym wziął udział Fryderyk Chopin. Kompozytor pisał do przyjaciela:
Byłem w Kaliszu na jednym wieczorze, gdzie była Pani Łączyńska i panna Biernacka. Wciągnęła mnie do tańca, musiałem mazura tańczyć, i to z ładniejszą od niej, a przynajmniej równie piękną panną Nieszkowską Pauliną.
Owa Paulina, córka prezydenta Nieszkowskiego, wyszła w 1836 r. za mąż za Rosjanina, Naczelnika Wojennego Województwa Kaliskiego (1831 r.) pułkownika (od 1838 generał - majora) Michaiła Iwanowicza Sobolewa (1788-1866). Wg rodzinnej tradycji dziewczyna, po śmierci prawdziwego wybranka, związała się z Rosjaninem, aby ratować zagrożonych rodaków. Ile w tym prawdy, a ile romantycznych fantazji i prób wybielenia rodziny, trudno powiedzieć. A może była to zwyczajnie kosmopolityczna rodzina, o czym pośrednio świadczy niemiecka inskrypcja na grobie prezydenta Nieszkowskiego?
Niezależnie od tego, Sobolew stał się właścicielem domu Nieszkowskich. Po 1841 roku generał dokupił sąsiednią kamienicę, połączył i przebudował budynki, tworząc jedną klasycystyczną budowlę - pałac Sobolewów. O tym kim był jego właścicielem świadczył herb Sobolewów na elewacji.

Herb rodziny Sobolewów na frontonie pałacu i na exlibrisie generała Michaiła Sobolewa.
W 1842 r. Michaił Sobolew został powołany na stanowisko Oberpolicmajstra Warszawy, a w 1850 został senatorem. Służbę wojskową, zakończył w 1862 roku w stopniu generała artylerii. Zmarł 4 sierpnia 1866 roku, pochowany na cmentarzu Wolskim w Warszawie. Po śmierci męża Paulina Sobolew mieszkała w Warszawie przy ulicy Senatorskiej 25. Nie wiadomo, czy wspominała kaliski taniec ze sławnym kompozytorem. Zmarła 08.12.1882 r, została pochowana obok matki na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. Grób istnieje do dziś.
Grób Pauliny z Nieszkowskich Sobolew (zm. 1882) i jej matki Krystyny z Hoffmanów (1790-1866). Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie.
Na początku XX w. dom Sobolewów stał się własnością rodziny Batkowskich. Piątego sierpniu 1914, podczas ostrzału Kalisza, w pałacu zginął jego właściciel Józef Batkowski, a jego żona została ciężko ranna. Piękny gmach spłonął, a jego ruiny rozebrano w 1918 roku. W 1920 roku architekt Albert Nestrypke wybudował w tym miejscu istniejącą do dziś kamienicę Fusieckiego.

Ruiny pałacu Sobolewa foto z lat 1914 – 1918, zbiory Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Międzywojenna kamienica Fusieckiego (arch. Albert Nestrypke) stan w okresie międzywojennym (zbiory MOZK) i współczesny.
Morderstwo czy wypadek?
Paulina i Michał Sobolew mieli czwórkę dzieci – Michała (zmarł jako kawaler) i trzy córki z których z imion znamy dwie: Elżbietę żonę księcia Włodzimierza Teniszewa i Paulinę. Ta ostania nigdy nie wyszła za mąż i mieszkała w Warszawie przy ulicy Czackiego 14. Rano, 4 grudnia 1919 r. służąca, niejaka Agnieszka Sekulska, zastała w sypialni swoją panią martwą. Podrapana twarz i zniknięcie kosztowności wskazywały morderstwo. Podejrzenia padły na krewną Sobolewej – 26-letnią Aleksandrę Dybowską. Urodzona w Paryżu, wychowana w Petersburgu była damą dworu cesarzowej Marii Romanowej, wyszła za mąż za osobistego adiutanta Mikołaja II pułkownika Korwin-Piotrowskiego.
Kiedy wybuchła rewolucja, Dybowska uciekła do Wilna i została kochanką tramwajarza, z którym miała dziecko. W 1919 r. wyjechała do Warszawy, gdzie zamieszkała u swojej ciotki, 80-letniej Pauliny Sobolewej. Jak ustaliło śledztwo, arystokratki pokłóciły się i pobiły. Przed sądem Dybowska zeznała, że nie dusiła specjalnie Sobolewej, a „przycisnęła jej twarz do poduszki w celu przytłumienia głosu, a gdy ochłonęła, Sobolewa już nie żyła (...) wyczerpana padłam jak martwa. Gdy się obudziłam, przekonałam się, że Sobel już nie żyje”. Sekcja zwłok wykazała, że Sobolewa zmarła na atak serca. Dybowską skazano jedynie za kradzież biżuterii.
Paulina Sobolew została pochowana w grobowcu książąt Teniszewych na cmentarzu prawosławnym w Warszawie. Kilka pamiątek po niej znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Są to miniatury przedstawiające nieznane osoby i komplet krzeseł oraz konsola sygnowana przez kaliskiego stolarza Jana Mohra. Czy meble te znajdował się w pałacu Sobolewów?
Jeśli spodobał Ci się nasz artykuł,
wrzuć nam coś do kapelusza :)


Wdzięczny Zespół Calisia.pl
Przeglądaj artykuły z 16 lat istnienia portalu Calisia.pl - od 2007 roku do dziś !
Opinie użytkowników:
Cisza Wyborcza