Rozmawiali o walce mieszkańców Ziemi Kaliskiej w czasie II wojny światowej

W konferencji udział wzięli m. in.: starosta kaliski Jan Adam Kłysz, przewodniczący Rady Miasta Kalisza Sławomir Lasiecki, dyrektor kaliskiej delegatury Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu Szymon Wdowczyk, reprezentujący biskupa kaliskiego ks. Przemysław Kaczkowski, p.o. dyrektora Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku Jolanta Golicka, reprezentująca rektora Akademii Wymiaru Sprawiedliwości Ewa Ratajczyk, przewodniczący Zarządu Regionu Wielkopolska Południowa NSZZ „Solidarność” Bernard Niemiec, prezes zarządu kaliskiego oddziału PTTK Mateusz Przyjazny, dyrektor Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku Małgorzata Matysiak, młodzież z Zespołu Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich w Kaliszu wraz z nauczycielem Mateuszem Tomcem.

Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażyna Schlender powitała zebranych i wyjaśniła genezę obchodów Dnia Archiwisty, przypadającego 30 września, w imieniny św. Hieronima – patrona księgarzy i archiwistów.

Starosta kaliski Jan Adam Kłysz podziękował za zorganizowanie konferencji, która wpisuje się świetnie w obchody Roku Pamięci Bohaterów II wojny światowej.

Obrady konferencyjne otworzyła prelekcja dr Dominiki Płócienniczak – kuratora Działu Historii Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu pt. Od Katynia do Normandii czyli rzecz o Bronisławie i Michale Gutowskich herbu Ciołek. Rodzina Gutowskich była związana z gubernią kaliską – w jej posiadaniu był majątek Jasionna w pow. sieradzkim. Bronisław brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1939 r. zgłosił się jako ochotnik do Armii „Poznań”. Walczył w obronie Lwowa, został aresztowany i przewieziony do Starobielska, zamordowano go w Charkowie. Jego syn Michał związał się z kawalerią, jego ogromną pasją było jeździectwo. We wrześniu 1939 r. przeszedł przez Bzurę i 17 września ruszył w kierunku Warszawy. Ostatecznie po przegranej wojnie obronnej wyjechał do Anglii i wziął udział w inwazji na Normandię. Po wojnie wyjechał do Kanady. Polski wrócił w 2002 r. Zmarł w Warszawie w 2006 r.

Drugą prelekcję pt. Ofiary II wojny światowej parafii Skrzebowa w świetle źródeł archiwalnych wygłosiła Aneta Franc – archiwistka prowadząca działalność gospodarczą z zakresu archiwizacji i genealogii, członkini Stowarzyszenia Archiwistów Polskich Oddział w Kaliszu, autorka i współautorka książek o historii Ostrowa Wlkp. o okolic m. in. Potęga obrazu. Dzieje parafii skrzebowskiej; Wojna nie była kobietą. Powieść o powstaniu wielkopolskim; Tradycje dudziarskie ziemi raszkowskiej. Aneta Franc opowiedziała w jaki sposób tworzyła listę ofiar II wojny światowej pochodzących z parafii Skrzebowa. Podzieliła się swoimi doświadczeniami na temat korzystania z zasobu IPN, w tym także z bazy www.straty.pl, dokumentów z Archiwum Państwowego w Kaliszu oraz wspomnień i zbiorów osób prywatnych. Udało jej się ustalić nazwiska 20 ofiar..

Trzecią prelekcję pt. Kaliszanki w konspiracji wygłosiła dr Ewa Kłysz – kustosz dyplomowany w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, gdzie od 1997 r. prowadzi Dział Wyrobów Przemysłowych XIX i XX w. Napisała m. in. Życie kulturalne w międzywojennym Kaliszu (t. 1-3). Dr Ewa Kłysz przedstawiła życiorysy  kobiet działających w konspiracji: Edyty Tucholskiej, Haliny Kłąb-Szwarc, Mieczysławy Nowakiewicz ps. „Winia”, Krystyny Skassa ps. „Ewa”, „Sarna”, Janiny Stando ps. „Maria”, Elwiry Fibiger ps. „Piano”, Ireny Sztark, Bożeny Deutschmann, Barbary Pawlak-Schröder ps. „Basia”, Janiny Stasiak-Grzymskiej, Hanny Fulde-Walczak ps. „Sarna”, „Hanka”, Zofii Schlösser.

Prelekcję pt. Marynarze z południowej Wielkopolski wygłosił Mateusz Olejniczak – prawnuk siostry Bronisława Peisserta – marynarza poległego na ORP „Grom”. Mateusz Olejniczak pasjonuje się umundurowaniem Wojska Polskiego z I. połowy XX w., jest współzałożycielem Stowarzyszenia Historycznego „Bataliony Obrony Narodowej” z Wielunia i Stowarzyszenia „Socjum Kępno i Okolice”. Prelegent omówił rodzaje okrętów Marynarki II RP, na których służyło łącznie 10 osób z południowej Wielkopolski. Następnie przedstawił losy Bronisława Peisserta z Kępna, Wacława Szuberta ze Słupii pod Kępnem, który brał udział w organizacji ucieczki z Tallina, Maksymiliana Rudolfa Kühna z Podzamcza – Niemca z pochodzenia, służącego na ORP Orzeł. Na koniec podzielił się najnowszymi zdjęciami podwodnymi wraku ORP „Grom”, wykonanymi we wrześniu 2025 r.

Ewelina Kurzobrocka-Pipia przygotowała wystąpienie pt. Elwira Fibiger, pseudonim Piano – konspiracyjna działalność kaliszanki. Prelegentka jest absolwentką historii specjalność archiwalna i historia wojskowości UAM, prowadzi archiwum zakładowe w Starostwie Powiatowym w Kaliszu. W czasie wolnym pisze powieści, w których niebagatelną rolę odgrywają ważne wydarzenia z historii regionu. W swoim wystąpieniu skupiła się na odtworzeniu przebiegu procesu Elwiry oskarżonej o zdradę stanu, w oparciu o odpisy akt sprawy, przechowywane w APK i dokumentację IPN Oddział w Łodzi. Elwirę Fibiger zamordowano 19 stycznia 1945 r. razem z 55 innymi działaczami niepodległościowymi, m. in. Alfredem Nowackim, Henrykiem Fulde, Bruno Lompa, Jerzym Drescherem i Alfredem Deutschmannem.

Anna Raczko – absolwentka Państwowego Studium Kształcenia Animatorów Kultury w Kaliszu na kierunku teatroznawstwo oraz Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu – kierunek ochrona dóbr kultury,  pracująca w Dziale Gromadzenia i Opracowania Zbiorów MBP im. A. Asnyka w Kaliszu, w swoim wystąpieniu pt. Ocalić przed zagładą – o ratowaniu książek z kanału Babinka, przypomniała o haniebnym zachowaniu Niemców, zasypujących Babinkę książkami pochodzącymi m. in. z Biblioteki im. A. Asnyka i Biblioteki im. A. Mickiewicza, bibliotek żydowskich i kolekcji prywatnych m. in. Leopolda Kronenberga. Podkreśliła, że w 2009 r. do MBP im A. Asnyka w Kaliszu zgłosiła się Kazimiera Łaźna. Przekazała do zasobu biblioteki 17 pozycji uratowanych przed zniszczeniem przez jej ojca Piotra Molka – pracownika kaliskiej poczty. Podobny dar przekazał Michał Koperski.

Ireneusz Pilas poświęcił swoje wystąpienie Lotnikom polskim Ziemi Kaliskiej w Wojnie Obronnej 1939 r. Prelegent jest historykiem, absolwentem UAM. Pracuje jako adiunkt w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku.  Omówił sylwetki  lotników związanych z Armią „Poznań”: Mieczysława Mümlera, Franciszka Jastrzębskiego, Mirosława Ferićia, Jana Malińskiego, Włodzimierza Gedymina, Henryka Bibrowicza i Pawła Łuczyńskiego. Omówił ponadto działalność tzw. zasadzki myśliwskiej z dywizjonu poznańskiego, składającej się z 5 samolotów P.11c działającej w Jankowie koło Kamienia.

Ostatnie wystąpienie pt. O burmistrzu Sulmierzyc, który na wojnę trafił „Koleją, furmanką, pieszo...” wygłosiła dr Anna Bestian-Zając z Archiwum Państwowego w Kaliszu. Prelegentka  jest kierownikiem Oddziału IV Popularyzacji Zasobu Archiwalnego, autorką i współautorką wielu publikacji m. in. Fibigerowie. Twórcy kaliskich fabryk fortepianów i pianin (1878-2016); Maria Konopnicka w oczach badaczy i w źródłach archiwalnych; Historia Sulmierzyc 1990-2020. W prelekcji przedstawiła sylwetkę Marcelego Wojciechowskiego – burmistrza Sulmierzyc w latach 1927-1939, który brał udział w wojnie obronnej, później został osadzony w obozie Hadamar i Dössel na terenie Niemiec. Pod jego nieobecność w Sulmierzycach zmarła mu żona zostawiając małoletnich synów: Lecha i Tadeusza. Po powrocie z niewoli nigdy nie był już tym samym człowiekiem – tułał się po różnych miastach szukając możliwości dodatkowego zarobku.  W 1949 r. stracił młodszego syna Tadeusza. Sam zmarł w 1956 r.  Jego drugi syn Lech został aktorem – grał m. in. w Wakacjach z duchami, Stawce większej niż życie.

Na zakończenie konferencji dyrektor Archiwum dr Grażyna Schlender wręczyła prelegentom zestawy wydawnictw APK, a wszystkich gości zaprosiła do pamiątkowego zdjęcia.