Ocaleni z "nieludzkiej ziemi"

Wystawa „Ocaleni z »nieludzkiej ziemi«. Losy uchodźstwa polskiego z ZSRS w latach 1942-1950” przygotowana została przez łódzki oddział Instytutu Pamięci Narodowej już w 2005 i cały czas cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Prezentowana w szeregu instytucji na terenie kraju tym razem trafiła do Archiwum Państwowego w Kaliszu.
- Wystawa ukazuje najbardziej niezwykły rozdział historii polskiej diaspory – losy polskiej ludności cywilnej, która opuściła w 1942 r. Związek Sowiecki wraz z armią gen. Władysława Andersa. Po raz pierwszy w dziejach naszego kraju tak liczna grupa polskich obywateli znalazła się w odległych regionach świata: na Bliskim Wschodzie, w Indiach, Afryce, Meksyku i Nowej Zelandii. Te egzotyczne kraje stały się miejscem zamieszkania kilkudziesięciu tysięcy dawnych mieszkańców Podola, Polesia, Wołynia i innych regionów Polski Wschodniej, okupowanych po 17 września 1939 r. przez ZSRS – podkreśla dr Janusz Wróbel z Biura Edukacji Publicznej łódzkiego IPN-u, jeden ze współtwórców wystawy.
Prezentowane na wystawie zdjęcia i eksponaty pochodzą ze zbiorów prywatnych oraz z Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w Warszawie, Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, Archiwum Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie, Muzeum Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej w Łodzi, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Ośrodka KARTA, Związku Sybiraków w Łodzi i Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi.
Wystawa zaprezentowana w kaliskim Archiwum ma też lokalne akcenty. W gablotach znalazły się oryginalne dokumenty i pamiątki przekazane przez samych Sybiraków, bądź rodziny repatriantów.
- To bardzo osobiste i niezwykle cenne rzeczy. Zobaczyć możemy m.in. oryginalny wyrok śmierci wydany przez NKWD na panią Helenę Rodziewicz, za pomoc AK-owcom. Później karę zmieniono na 25 lat więzienia. Pani Helena sześć lat przebywała w Magadarze. Na wystawie znalazł się m.in. zrobiony przez nią różaniec z chleba – informuje Grażyna Schlender, dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu.
Swoje wiersze, pisane w środku syberyjskiej tajgi, w okolicach Irkucka przekazała na wystawę Eugenia Pastuszek z kaliskiego Związku Sybiraków. Pani Irena Świdlik, która z armią generała Andersa trafiła do Pakistanu podarowała m.in. świadectwo ukończenia polskiej szkoły w Indiach. Obie panie, dokładnie 10 lutego przed siedemdziesięcioma laty, jako małe dziewczynki znalazły się w pierwszym masowym transporcie ludności polskiej z kresów wschodnich w głąb Syberii. Prezentowana ekspozycja ożywiła wspomnienia. Łzy wzruszenia nie dziwiły obecnych. A te pojawiły się zwłaszcza w momencie prezentacji filmu dokumentującego losy polskich dzieci, które z żołnierzami Andresa trafiły na Bliski Wschód.
Na wystawie spotkali się przedstawiciele wielu lokalnych środowisk. Obecny był m.in. biskup kaliski Stanisław Napierała. Nie zabrakło też młodzieży. Dla uczniów z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 im. Zesłańców Sybiru była to prawdziwa, żywa lekcja historii.
Spotkanie było też okazją do promocji najnowszej książki dra Janusza Wróbla „Na rozdrożu historii. Repatriacja obywateli polskich z Zachodu w latach 1945–1949.