O kulturze niezależnej

Wolność nauczania i wyrażania opinii w książkach i prasie stanowi podstawę zdrowego i naturalnego rozwoju każdego społeczeństwa
Albert Einstein
Celem wystawy jest przybliżenie już zakończonego Roku Kultury Niezależnej (maj 2009 - czerwiec 2010 r.), będącego projektem edukacyjnym Instytutu Pamięci Narodowej, który miał za zadanie przypomnienie młodemu pokoleniu, czym była kultura niezależna w okresie PRL-u (Polski Rzeczpospolitej Ludowej).
Kultura niezależna stanowiła jeden z najważniejszych elementów działalności podziemnej społeczeństwa. W tzw. "drugim obiegu" publikowano setki książek, wydawano czasopisma kulturalne, drukowano plakaty i znaczki pocztowe, organizowano niezależne wystawy dzieł plastycznych, prezentowano sztuki teatralne, organizowano koncerty, tworzono i prezentowano niezależne filmy. Mecenasem kultury niezależnej był kościół katolicki. Zjawisk tych nie były w stanie powstrzymać represje ze strony ówczesnych władz.
Ekspozycja podzielona jest na kilka bloków tematycznych. Obszernie przedstawiona została działalność na emigracji Jana Nowaka - Jeziorańskiego i Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, a także Jerzego Giedroyca i założonego wspólnie z Zofią i Zygmuntem Hertzami oraz Józefem Czapskim Instytutu Literackiego w Maisons - Laffitte pod Paryżem. Instytut w 1947 r. wydał pierwszy numer miesięcznika "Kultura" przeznaczonego dla polskiej emigracji politycznej oraz dla czytelników w Polsce, do których docierano wbrew komunistycznej cenzurze. Pismo skupiło czołowych pisarzy i intelektualistów polskiego uchodźstwa, byli wśród nich m.in. Józef Czapski, Czesław Miłosz, Marek Hłasko, Witold Gombrowicz, Józef Mackiewicz, Gustaw Herling-Grudziński.
Na wystawie wyeksponowane zostały również materiały i publikacje dotyczące dziedziny literatury. Dzieła wydawane poza cenzurą nie tylko wniosły znaczny wkład w kulturę niezależną, lecz także w historię literatury. W stanie wojennym i w latach późniejszych, poza działaniem cenzury, ukazywały się tysiące egzemplarzy pism publicystycznych i biuletynów informacyjnych. W niezależną działalność wydawniczą zaangażowani byli pisarze i poeci a także publicyści. To oni przywracali literaturze właściwe jej oblicze i znaczenie. Do rąk czytelników trafiały książki np. Tadeusza Konwickiego, Marka Nowakowskiego, wiersze Stanisława Barańczaka. W połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku rozpoczęły działalność zorganizowane grupy opozycyjne, a w latach osiemdziesiątych zaistniały kontrkultury, które przejawiały nurt sprzeciwu i postaw alternatywnych. Taką grupą była Pomarańczowa Alternatywa, ruch happeningowy, wywodzący się z Wrocławia nawiązujący do tradycji holenderskich provosów i Partii Krasnoludków. Symbolem Pomarańczowej Alternatywy była postać krasnoludka.
Na wystawie znalazł się również akcent związany z twórczością filmową Stanisława Barei i Marka Piwowskiego. W myśl reguły odnoszącej się do kultury niezależnej ważnym akcentem związanym z naszym regionem był Jarocin i odbywający się tam corocznie Ogólnopolski Przegląd Muzyki Młodej Generacji nazwany w latach osiemdziesiątych Festiwalem Muzyków Rockowych, zdominowanym przez muzykę punkową. W Polsce punkowcy stanęli w opozycji do oficjalnej władzy. W swoich piosenkach, nie zważając na cenzurę, krytykowali ustrój polityczny. Jarocińskie festiwale były namiastką wolności, odskocznią od szarej codzienności w czasach PRL-u.
Wystawa ma za zadanie przybliżyć, zwłaszcza młodszym odbiorcom, twórców kultury niezależnej i ich dzieła, przede wszystkim jednak, przypomnieć atmosferę tamtych lat.
Wystawę można oglądać do końca października 2010 r.